Het huidige watersysteem van Schouwen-Duiveland is ingericht op het beperken van wateroverlast en het snel afvoeren van overtollig regenwater. Nu we steeds vaker te maken krijgen met lange perioden van droogte en meer extreme regenbuien is het nodig om het watersysteem zo in te richten dat het zoete water langer wordt vastgehouden, zonder dat het risico op wateroverlast toeneemt. Binnen het project fieldlabs zoet water wordt voor drie gebieden onderzocht hoe het watersysteem van de toekomst eruit kan zien. Binnen de fieldlabs wordt door agrarische bedrijven intensief samengewerkt met experts en overheden. Door samen op te trekken ontstaat verbinding vertrouwen en ook begrip. Waarom je meedoet en hoe ver je daarin gaat zijn persoonlijke afwegingen.
Een van de doelen van het project is de ervaringen van de fieldlabs te gebruiken voor nieuwe methoden, beleid en kaders voor het waterbeheer. Welke conclusies kunnen we nu alvast trekken?
Zoetwater sparen is maatwerk
Door verschillen in maaiveldhoogte en bodemopbouw is de drooglegging binnen een peilgebied niet altijd optimaal. Een andere veel voorkomende situatie is dat zoete sloten verzilten door instromend zout water vanuit het hoofdwatersysteem, met name tijdens een droge periode. Uit de fieldlabs blijkt dat er best nog mogelijkheden zijn om zoetwater vast te houden en verzilting tegen te gaan door maatwerk te leveren. Door water vast te houden in de hoger gelegen percelen met waterconserveringsstuwen of het peil lokaal aan te passen kan meer zoetwater worden vastgehouden en zoute instroom worden tegengegaan. De grondwaterstand stijgt daardoor en de uitgangspositie in een droog voorjaar is daardoor beter, hoewel het niet de oplossing is voor alle problemen tijdens een langdurige droogte.
Meten is weten
Maatwerk leveren, betekent ook goed begrijpen hoe het (grond)watersysteem functioneert, hoe de afwatering van het perceel is, welke sloten zoet of juist zout zijn en hoe dat verandert gedurende het seizoen. Hiervoor is kennis van de boeren, het waterschap en experts nodig. Veldmetingen en kleine proefopstellingen geven snel veel informatie over het systeem en duidelijkheid of een mogelijke maatregel werkt. Samen leren en ontdekken is een belangrijk onderdeel van het fieldlab, voor zowel de boeren, waterschap en experts.
Flexibel peilbeheer
Een van de conclusies uit de fieldlabs is dat het huidige peilbeheer op basis van één vast winter- en zomerpeil binnen grote robuuste eenheden wellicht niet meer bij het verschuivend weerbeeld en de behoefte aan maatwerk past. Door flexibel peilbeheer in tijd en ruimte kan beter worden aangesloten op het weerbeeld, de planning van het landwerk en de variatie in bodemopbouw. Voor Burghsluis wordt bijvoorbeeld gekeken naar de mogelijkheid om bestaande peilgebieden op te delen in verschillende deelpeilgebieden die beter aansluiten op bodemligging en bodemopbouw. De uitdaging is dat het verkleinen van peilgebieden op gespannen voet staat met het beleidsbelang van robuuste watereenheden en doelmatig beheer.
Visie op lange termijn nodig
Een meer overkoepelende conclusie is dat de planvorming van het waterbeheer nog sterk gericht is op het optimaliseren van het huidige watersysteem aan het toekomstig weerbeeld, waarbij de wettelijke taken voor het waterschap bepalend zijn. Hierdoor worden suboptimale omstandigheden in het waterbeheer, zoals verzilting door lange afvoertrajecten, mogelijk wel gesignaleerd, maar niet opgepakt omdat er geen wettelijke taak ligt. Hierdoor blijven structurele oplossingen buiten het bereik. Het ontbreekt aan een gedeelde visie of perspectief op het watersysteem vanuit de brede doelstelling van een vitaal platteland en het principe bodem en water leidend. Voldoende zoet water is ook van belang voor het versterken van de natuur, biodiversiteit en verduurzaming van de landbouw.
De volgende stap
De fieldlabs lopen nog door tot eind 2024. De lessen van de fieldlabs worden doorlopend opgehaald en besproken met de provincie, het waterschap en de gemeente. Samen met het waterschap wordt bijvoorbeeld al onderzocht hoe de lessen een plek kunnen krijgen in de nieuwe aanpak van de Planvorming Wateropgave. Met de provincie wordt gekeken hoe de lessen uit de fieldlabs een rol kunnen krijgen in de gebiedsaanpak vanuit het Nationaal Programma Landelijk Gebied.
Dit project is een onderdeel van de Broedplaats Zoet Water Schouwen-Duiveland. Het is mogelijk gemaakt met steun van het Interbestuurlijk Programma Vitaal Platteland Zuidwestelijke Delta (IBP-VP-ZWD) en subsidie van provincie Zeeland.
