Broedplaats volhoudbare landbouw

23 december 2021

De broedplaats volhoudbare landbouw is onderdeel van het Interbestuurlijk Programma Vitaal Platteland en gesitueerd in de Zuidwestelijke Delta. Provincies Noord-Brabant, Zeeland en Zuid-Holland zijn betrokken bij deze broedplaats. Feiko van Dok, trekker van deze broedplaats gaat in op de ontwikkelingen en stappen die nu worden gezet.

De Zuidwestelijke Delta is een karakteristiek landbouwgebied met vruchtbare kleigrond en een rijke agrarisch-culturele historie en landschap. Het is omgeven door stedelijke en havengebieden zoals Antwerpen en Rotterdam en is daarmee een aantrekkelijke productie- en exportlocatie voor multinationals als bijvoorbeeld Mc Cain, Lamb Weston, Farm Frites, Cosun Beet Company, etc. Landbouw is in de identiteit van dit gebied verankerd.

Ontwikkelingen en omslagpunt
“Als ik de ontwikkelingen kort schets", zegt Van Dok, "is na WO II sterk ingezet op de voedselvoorziening voor onszelf én vervolgens de wereld. Met de overheid, de agrarische sector en kennisinstellingen als de Wageningen Universiteit is decennia gewerkt aan een sterke concurrentiepositie op het gebied van innovatie, efficiëntie en productie per vierkante meter. Vanuit ons kleine kikkerlandje zullen wij de wereld van voedsel voorzien. Maar nu zitten we op een  omslagpunt, want we komen erachter dat deze ‘race to the bottom’ ten koste gaat van ons landschap, de biodiversiteit en de bodem; onze levensstandaard eigenlijk. Daarbij komen we ook voor nieuwe uitdagingen te staan: klimaatverandering, verzilting, onregelmatige natte en warme periodes die leiden tot wateroverlast of droogte. Het wordt duidelijker dat het huidige systeem onhoudbaar is en we moeten veranderen.” We moeten naar een ander systeem dat zuiniger omgaat met onze natuurlijke grondstoffen, met landbouw die voorziet in economische waardevolle producten voor de lokale en de exportmarkt. Dat ook bijdraagt aan een krachtig natuurlijk systeem dat klimaatbestendig is en past bij een aantrekkelijk landschap.

In beweging komen
Je kunt tegelijkertijd zeggen dat dit een mooie droom is, want de partijen zitten nu gevangen in een marktsysteem waarbij ze moeten concurreren op prijs en niet op duurzaamheid. De boer zal zo efficiënt mogelijk moeten produceren tegen een lage prijs. De verwerkende partijen kijken op hun beurt weer naar hun afnemers en de afnemers naar de consument. Er bestaat daardoor weinig verantwoordelijkheidsgevoel voor natuurlijke grondstoffen of een lokaal natuurlijk systeem.
Feiko benadrukt: “Om dit te doorbreken is het nodig om met de gehele voedselketen het gesprek aan te gaan, om te ontdekken of we gezamenlijk een andere kant op kunnen. En om zo na te gaan welke knelpunten er zijn en hoe we een beweging kunnen inzetten die het oude systeem doorbreekt. Binnen het interbestuurlijk programma, de broedplaats willen we dit gesprek op gang brengen en met elkaar verkennen welke eerste stappen er gezet kunnen worden binnen de Zuidwestelijke Delta. Daarbij is het ook belangrijk dat de verschillende overheden: gemeenten, provincies, waterschappen en het rijk, een gezamenlijke taal hebben en goed samenwerken. Door een visie te ontwikkelen op welke rol overheden hierin hebben, kunnen zij krachtiger met elkaar samenwerken, meer duidelijkheid bieden en meer als één overheid praten met de agrarische keten.”

Ontwikkeltraject voor maatschappelijk perspectief
Voor het bieden van maatschappelijk perspectief, het duidelijk krijgen van de opgaven en het vormgeven van de transitie wordt binnen deze broedplaats de routekaart volhoudbare landbouw in de Zuidwestelijke Delta 2040 ontwikkeld. Van Dok: “Hiervoor hebben we al veel mensen geïnterviewd, mensen bij elkaar gebracht en ook akkerbouwers een perspectief laten ontwikkelen om duidelijk te krijgen waar de opgaven zitten en na te gaan of en hoe we daar met de andere ketenpartners echt iets in kunnen veranderen.” We zien mogelijkheden voor verbindingen met het project Laag-Nederland 2050 dat onder de vleugels van het Living Lab Schouwen-Duiveland uitgevoerd wordt. In dit project gaan agrariërs en andere gebruikers van het landelijk gebied, overheden en kennisinstellingen aan een plan/route werken om binnen een generatie (2050) te komen tot een klimaat- en waterrobuuste inrichting van het landelijk gebied van Schouwen-Duiveland. Hierbij is veel aandacht voor de toekomstige verdienmodellen.

Biodiversiteitsmonitor akkerbouw en kringlooplandbouw
Veel opgaven komen bij de boer als landschapsbeheerder te liggen, denk aan een klimaatbestendige bodem, stikstof, wateropslag, biodiversiteit herstel. Overheden proberen hierop regie te nemen door een stapeling van wet- en regelgeving. Helaas vergroot dit de economische druk op de boer die zoals eerder gezegd gevangen zit in een economisch systeem. Om dit te doorbreken verkennen wij binnen de broedplaats een nieuw systeem waarin duurzame prestaties van de boer gemonitord, gemeten, en vervolgens beloond kunnen worden.  

“Samen met 30 boeren en een klankbordgroep van ketenpartijen en maatschappelijke organisaties wordt een set aan kritieke prestatie-indicatoren (KPI’s), die voortkomt uit de biodiversiteitsmonitor, in de praktijk meetbaar gemaakt en getoetst. De boer kan de maatregelen toepassen die passen bij zijn bedrijf, de systematiek kan de duurzame prestaties van de boer op stikstof, bodemvruchtbaarheid, en meer meten en monitoren en vervolgens kunnen deze prestaties door partijen die hier baat bij hebben worden beloond, denk aan de overheden, banken, groothandel, grondpachters, verzekeraars etc.

Het is een complexe en positieve manier van denken en niet onrealistisch. Op dit moment wordt door het ministerie van LNV deze KPI-methodiek verder verkend, dit project is daarin een voorbeeld. Het Rijk zou deze KPI-systematiek kunnen koppelen aan de KPI’s die worden ontwikkeld voor het Europese Gemeenschappelijk Landbouw Beleid (GLB) en de daaraan gekoppelde eco-regelingen. Regionale overheden verkennen de mogelijkheid van het geven van ontheffingen. Ook marktpartijen willen met KPI’s aan de slag, denk aan de ontwikkeling van CO2-certificaten, pachtvoorwaarden van grond door verzekeraars en de ontwikkeling van beleggingsproducten als obligaties. Kortom een ontwikkeling die mooie kansen biedt.”
 
Van monocultuur naar polycultuur
Voor de boer is het ook de vraag welke stappen en maatregelen moet ik nu zetten om duurzaam te presteren? Een nieuwe ontwikkeling daarin is de stap van monocultuur naar polycultuur. Door te telen in smallere stroken op een perceel kan de bodemvruchtbaarheid, de natuurlijke plaagregulatie en herstel van biodiversiteit  positief worden bevorderd op het boerenland. Samen met boeren, erfbetreders, de WUR en Delphy wordt gewerkt aan experimenten met strokenteelt. Onderzocht wordt hoe en met welke combinatie van gewassen dit het beste kan plaatsvinden. Gemeten wordt in welke mate deze teeltwijze de biodiversiteit en weerbaarheid van gewassen tegen plaagdieren kan bevorderen. Er is een ‘Innovatiegroep op klei’, dat zijn 20 boeren die een kenniskring vormen en met elkaar nagaan welke hobbels er zijn. Van Dok: “Belangrijke ontwikkelvragen zijn: hoe ondersteunen we mensen die hiermee aan de slag zijn, welke financiering kan er tegenover de nodige investeringen staan, hoe kunnen we deze manier van telen opschalen en versnellen?”

Op weg naar een aantrekkelijk biodivers-agrarisch landschap
Een ander en laatste onderdeel van de broedplaats richt zich op de ontwikkeling van een biodivers-agrarisch landschap met diensten voor de landbouw, recreatie en natuur. Door openbaar groen in samenhang te beheren met groene landbouwmaatregelen als akkerranden, kan de biodiversiteit worden vergroot. Van Dok licht toe: “Denk bijvoorbeeld aan een biodivers ingerichte dijk die in samenhang met akkerranden de impact van biodiversiteit vergroot op de natuurbeleving en ook op het verminderen van pesticide gebruik door natuurlijke plaagregulatie. Op verschillende niveaus binnen de Delta worden pilots ontwikkeld (Zeeland, Brabant, Zuid-Holland).

Samenwerking tussen broedplaatsen
In de tweede fase die we nu ingaan, wordt de verbinding met de projecten van de broedplaats zoet water Schouwen-Duiveland gezocht. Meer agrariërs van Schouwen-Duiveland kunnen deelnemen aan pilots van de broedplaats volhoudbare landbouw. We kunnen veel van elkaar leren en de krachten bundelen.  

Nieuws en ontwikkelingen over de broedplaats zijn te vinden op de nieuwe website: www.vitaalplattelandzwd.nl die in januari 2022 in de lucht komt.